Reuzenberenklauw

Risico's voor natuur  

Door de snelle groei in het vroege voorjaar en het vormen van dichte vegetaties, kan de reuzenberenklauw andere inheemse plantensoorten (met uitzondering van bomen) verdringen. Deze dichte vegetaties kunnen tientallen jaren standhouden. In Duitsland en Groot-Brittannië zijn ook kruisingen van reuzenberenklauw met de inheemse gewone berenklauw gemeld. Deze hybride variant is echter nagenoeg steriel. 

Oevers en taluds worden instabieler doordat de plant de ondergroei verdringt en er erosie optreedt. Dit geldt vooral voor de winterperiode als de bodem onbedekt is. Als gevolg hiervan kan de waterregulering verstoord worden. 

Risico's voor de gezondheid  

De plant scheidt bij beschadiging stoffen (furocoumarinen) af die onder invloed van zonlicht brandblaren op de huid veroorzaken. De aangetaste huid kan lange tijd gevoelig blijven voor zonlicht (ultraviolet licht). Het meeste risico lopen mensen die beroepsmatig met reuzenberenklauw in aanraking komen. Draag bij werkzaamheden altijd beschermende kleding die het hele lichaam bedekt (laarzen, handschoenen en regenpak). Ook de ogen moeten goed beschermd zijn. 

Er zijn ook gevallen bekend waarbij huisdieren vergelijkbare verschijnselen kregen nadat ze met de reuzenberenklauw in aanraking waren geweest. 

Opkomst van reuzenberenklauw in april en afgestorven bloemstengels van het voorgaande jaar (foto: Wageningen University & Research)

Wat moet u doen als u in contact bent gekomen met sap uit bladeren van reuzenberenklauw?

• Ga direct naar de spoedeisende hulp (SEH) als u het sap in de mond heeft gekregen. Dit is heel gevaarlijk.
• Heeft u sap in uw ogen gekregen? Dan moet u uw ogen direct uitspoelen met veel water en meteen daarna contact opnemen met de huisarts.
• Was de huid direct af met water en zeep. Als er geen gelegenheid is om de huid af te spoelen bedek de huid dan meteen.
• Na het afspoelen moet u de huid ook bedekken zodat er geen zonlicht op kan komen. Het is verstandig om een week uit de zon te blijven.
• Wrijf het sap niet uit over de huid en raak het gezicht niet aan.
• Ga naar de huisarts als er toch ‘iets’ te zien is, zoals rode uitslag.

Bron: GGD Rotterdam-Rijnmond

In het tweede jaar kan de plant al gaan bloeien, maar meestal vindt de bloei pas plaats in het derde tot vijfde jaar. Elke plant heeft meerdere bloemschermen en produceert gemiddeld 10-20.000 zaden, maar uitschieters tot 100.000 zaden komen ook voor. De zaden belanden in de toplaag van de bodem op relatief korte afstand van de moederplant (<10m) en kunnen tot zeven jaar kiemkrachtig blijven. Verspreiding van zaden over grotere afstanden vindt voornamelijk plaats via de wind (tot een afstand van ca. 100 m) en via open water. Ook werkzaamheden zoals maaien en grondtransport kunnen leiden tot verdere verspreiding van de soort. De plant kan sterk reageren op maaien of afknippen door nieuwe bloemschermen aan te maken (noodbloei). 

Preventie is de meest kosteneffectieve aanpak van invasieve exoten. Voorkom dat de reuzenberenklauw zaden kan vormen, bijvoorbeeld door vanaf begin mei regelmatig te maaien. Voorkom ook dat werkzaamheden op of nabij plekken waar reuzenberenklauw staat onbedoeld bijdragen aan een verdere verspreiding van de soort. Werk daarom zorgvuldig, zodat zaden of stukjes wortel niet via machines, kleding of grondtransport verspreiden waardoor nieuwe haarden kunnen ontstaan. Controleer en reinig kleding en machines na uitvoering van de werkzaamheden. 

Plant geen reuzenberenklauw in de tuin om decoratieve redenen of om de bijenteelt te stimuleren. De gedroogde bloemschermen zijn populair als woondecoratie. Hoewel het wettelijk niet is verboden raadt de NVWA het af om de gedroogde planten zonder een enkel zaadje te verkopen. De reden: een zaadje wordt makkelijk over het hoofd gezien, waardoor er toch kans is op verspreiding naar plekken waar de plant nog niet groeit.

Voor het beheersen en bestrijden van reuzenberenklauw zijn verschillende methoden en technieken beschikbaar. Elke methode heeft z’n specifieke voor- en nadelen en variëren in effectiviteit. Hoe eerder de uitvoerder begint met de bestrijding, hoe beter. In een vroeg stadium is de plant vaak nog wel weg te krijgen. De meeste gangbare beheermethoden zijn gericht op het regelmatig verwijderen van de bovengrondse delen van de plant. De methoden moeten jaren worden toepassen tot de zaadbank is uitgeput. Alleen verwijderen van de bloemschermen geeft, ook op langere termijn, niet het gewenste resultaat. De kans is groot dat er toch bloemschermen gespaard blijven. Bovendien kan de plant sterk reageren door het aanmaken van nieuwe bloemschermen (noodbloei). Draag altijd beschermende kleding die het hele lichaam bedekt (laarzen, handschoenen en regenpak). Ook de ogen moeten goed beschermd zijn.

Het hoogwaardig hergebruik van groene reststromen staat volop in de belangstelling. Groen­resten worden niet langer gezien als afval maar als potentiële grondstof die nuttig kan worden toegepast. Studenten aan de hogeschool Windesheim Almere hebben in opdracht van de provincie Flevoland een studie uitgevoerd naar Reuzenberenklauw als groene grondstof. Het maken van ecologische isolatiematerialen is markt- en product technisch haalbaar. Lees hier het rapport.

• Lees meer over bestrijden, beheersen en systeemgericht beheren

Klik op de afbeelding om deze te vergroten (Chemische bestrijding van reuzenberenklauw is in Nederland niet toegestaan, meer informatie)

Onderstaande voorbeeldprojecten geven de ervaringen weer zoals opgesteld door de betrokken partijen. Wilt u ook een voorbeeldproject aanleveren, download dan hier het invulformulier.

Klik op het project voor meer informatie

[nog geen voorbeeldprojecten aangemeld]

Reuzenberenklauw staat op de Unie-lijst van zorgwekkende invasieve uitheemse soorten. Dat betekent dat er een Europees verbod van kracht is op bezit, handel, kweek, transport en import van de soort. Daarnaast geldt voor lidstaten de plicht om in de natuur aanwezige populaties op te sporen en te verwijderen. En als dat niet lukt om de populatie zodanig te beheren dat verspreiding en schade zoveel mogelijk wordt voorkomen. 

Op de Unielijst staan ook de invasieve Sosnowsky’s berenklauw (Heracleum sosnowskyi) en Perzische berenklauw (Heracleum persicum) vermeld. Deze soorten zijn moeilijk te onderscheiden van reuzenberenklauw maar ze komen allebei op dit moment nog niet voor in Nederland. 

In Nederland zijn de provincies verantwoordelijk voor het nemen van eliminatie- en beheersmaatregelen voor soorten op de Unielijst. Voor de uitvoering is er naast de provincies ook een belangrijke rol weggelegd voor terreinbeheerders zoals gemeenten, waterschappen, private organisaties en particulieren. 

In Nederland geldt een verbod op professioneel gebruik van bestrijdingsmiddelen buiten de landbouw (alle verharde en niet-verharde terreinen). Een aantal specifieke planten en insecten mogen nog wel gericht worden bestreden met een bestrijdingsmiddel wanneer dit noodzakelijk is voor de bescherming van de gezondheid van mens, dier of milieu. Reuzenberenklauw valt hier niet onder en mag dus niet chemisch worden bestreden.

Er is een tool ontwikkeld om de reuzenberenklauw efficiënter te beheren of te bestrijden. In de Leidraad beheer reuzenberenklauw is de beschikbare kennis over de beheersing en bestrijding van deze invasieve exoot gebundeld en toegankelijk gemaakt. Het doel van de leidraad is beheerders te helpen om de bestrijding van de reuzenberenklauw efficiënter aan te pakken.

De leidraad geeft handvatten voor de bestrijding van de reuzenberenklauw en geeft een compact overzicht van alles wat daarbij komt kijken. Met onder andere aandacht voor herkenning, achtergrondinformatie, inventarisatie, plan van aanpak en diverse bestrijdingsmethodes. Ook het belang van een gecoördineerde aanpak wordt benadrukt.

De leidraad is opgesteld door CLM Onderzoek & Advies en Landschapsbeheer Flevoland en is mogelijk gemaakt door de provincies Flevoland, Gelderland, Utrecht en Overijssel.

• De Leidraad is online beschikbaar

• Hot water control compared to glyphosate application for control of Heracleum mantegazzianum - Hansen, K. N. J., 2022. [rapport]
• Reuzenberenklauw als groene grondstof. Yannick Baarveld, Thijs Kieft en Kristian Kiers. Windesheim Flevoland, 2021 [rapport].
• Leidraad Beheer Reuzenberenklauw. Landschapsbeheer Flevoland en CLM, 2020 [rapport].
• Praktijkadvies Invasieve exotische planten, struiken en bomen. VBNE, 2019 [rapport].
• Factsheet Reuzenberenklauw. NVWA, 2019 [factsheet].
• GOOD PRACTICE MANAGEMENT GUIDE FOR Giant Hogweed (Heracleum mantegazzianum) - RAPID, 2018. [rapport]
• Werkinstructie Reuzenberenklauwboor. Landschapsbeheer Flevoland, 2018 [artikel]
• Aanpak Reuzenberenklauw vraagt om centrale regie. Stad en Groen, 2017 [artikel].
• Werkinstructies Reuzenberenklauw. Brabantse Waterschappen, 2015 [factsheet]. 
• De bestrijding van invasieve uitheemse plantensoorten. Stichting Probos, 2011 [rapport].
• Exoten in Nederland. Wageningen University & Research [website]
• Heracleum mantegazzianum (Giant Hogweed). CABI Data sheet [research}