Grote vlotvaren
Grote vlotvaren is een drijvende waterplant die met name in warm, ondiep water voorkomt. Oorspronkelijk komt de soort uit Zuidoost-Brazilië en Argentinië, maar in Europa is de grote vlotvaren vaak gekweekt en verkocht als vijver- en aquariumplant. Doordat mensen overtollige planten in openbaar water uitzetten, is de soort in de natuur beland waar de varen zich invasief gedraagt. In de zomer vormt de soort grote matten die zuurstofgebrek in het water veroorzaken. In de winter sterven de varens af waarbij grote hoeveelheden nutriënten vrijkomen wat leidt tot eutrofiëring.
Hoe herken ik grote vlotvaren?
Grote vlotvaren (Salvinia molesta) is een drijvende waterplant die 4 tot 35 cm groot wordt. De bladeren zijn 1,5 tot 6 cm lang, ovaal van vorm met een hartvormige voet. Het blad is groen van kleur, vaak met een bruine rand. Alle blaadjes zijn duidelijk behaard. De grootte van de plant en of de bladeren zijn samengevouwen of niet is afhankelijk van de voedselrijkdom en temperatuur van het water. Onder water liggen vertakte rizomen (wortelstokken) tot 30 cm lang. Voortplanting vindt uitsluitend vegetatief plaats.
Identificatie van grote vlotvaren kan lastig zijn, aangezien de soort lijkt op Salvinia minima en kleine vlotvaren (Salvinia natans), een Europese inheemse soort. Een verschil is dat het blad van Salvinia minima en kleine vlotvaren uitgespreid is, in tegenstelling tot het vaak samengevouwen blad van grote vlotvaren. Verder zijn de haren bij grote vlotvaren aan de bovenkant van het blad met elkaar vergroeid (als een soort garde), terwijl de haren bij de twee andere soorten niet vergroeid zijn. Salvina soorten lijken op elkaar, kijk hier voor de look-a-likes.
Klik op de afbeeldingen om ze te vergroten.
Herkomst – Waar komt grote vlotvaren vandaan?
Van oorsprong komt de varen uit Zuidoost-Brazilië en Argentinië. In de afgelopen decennia heeft de grote vlotvaren zich met behulp van de mens verspreid over vrijwel alle tropische en subtropische gebieden. Tegenwoordig wordt de soort aangetroffen in Noord-Amerika, tropisch Azië, Australië, Nieuw-Zeeland, Hawaii, Zuid-Afrika en Europa.
Verspreiding – Waar komt grote vlotvaren voor?
Grote vlotvaren heeft zich waarschijnlijk nog niet permanent gevestigd in Europa. Wel is de soort in verschillende Europese landen aangetroffen, waaronder België, Duitsland, Frankrijk, Italië, Nederland, Oostenrijk en Portugal. Of dit gevestigde populaties zijn, is nog onduidelijk. De verwachting is dat de grote vlotvaren zich kan vestigen in landen zonder vorst, zoals Frankrijk, Griekenland, Italië, Portugal en Spanje.
In Nederland is grote vlotvaren een populaire vijver- en aquariumplant. Als gevolg van het door mensen uitzetten van overtollige planten, wordt de soort verspreid aangetroffen in Nederland. Hierbij gaat het vooral om niet-natuurlijke, vaak stedelijke, wateren. Op dit moment kan de varen zich (nog) niet vestigen in Nederland omdat hij afsterft door vorst in de winter. Door de stijgende temperaturen als gevolg van klimaatverandering is het mogelijk dat de varen zich in de toekomst wel in Nederland zal kunnen vestigen.
Grote vlotvaren komt vooral voor in stilstaand of langzaam stromend, matig tot voedselrijk water, zoals vijvers, meren, sloten en kanalen. De plant kan zowel in zoet als brak water groeien, en tolereert een zekere mate van zout water. Optimaal is een pH tussen 6 en 7,5. Qua watertemperatuur ligt het optimum tussen 20°C en 30°C, al kan de varen overleven van -3°C tot 43°C.
Risico’s - Wat zijn de problemen?
Grote vlotvaren heeft een enorme groeikracht en kan in ideale omstandigheden in de zomer in korte tijd grote wateroppervlakken bedekken. Hierbij vormt de varen matten die meer dan een halve meter dik kunnen worden. Deze matten verhinderen dat zonlicht het water kan doordringen, waardoor onderwaterplanten afsterven en er zuurstoftekorten ontstaan in het water. Op hun beurt leiden deze zuurstoftekorten tot het afsterven van insecten en vissen. Watervogels mijden wateroppervlaktes die bedekt zijn met grote vlotvaren. In de winter sterft de varen als gevolg van vorst. Bij de afbraak van de plant komen grote hoeveelheden nutriënten vrij, wat leidt tot eutrofiëring en een verdere afname van het zuurstofgehalte in het water.
Naast de ecologische gevolgen, brengt grote vlotvaren ook grote maatschappelijke problemen, gezondheidsrisico’s en economische verliezen met zich mee. Inlaten van pompstations, stuwdammen en koelinstallaties verstoppen door de varen, de matten creëren broedplaatsen voor ziekteverspreidende muggen en recreatief varen en vissen wordt onmogelijk.
Preventie - Hoe voorkom je verdere verspreiding?
Sinds 2019 staat grote vlotvaren op de Unie-lijst van zorgwekkende invasieve exoten en is de verkoop van de plant verboden. Hierdoor is de kans op verdere verspreiding sterk verkleind. Een grote oorzaak van verdere verspreiding zijn mensen die grote vlotvaren in openbaar water dumpen om er zelf vanaf te zijn. Verder wordt de soort ook verspreid door besmette boten, maai- en ruimingswerkzaamheden waarbij gewerkt wordt met grote vlotvaren en via vogels en andere waterdieren.
De grote vlotvaren sterft in de winter als gevolg van vorst, wat verdere verspreiding en vestiging van de varen verder beperkt. Desondanks moeten aanwezige exemplaren van grote vlotvaren zo snel mogelijk verwijderd en vernietigd worden om verdere verspreiding te voorkomen.
Beheersing en bestrijding – Welke methoden zijn er?
Wet & Regelgeving - Welke regels en protocollen zijn van toepassing?
Waar vind ik meer informatie?
- Salvinia plants in trade: what species are we actually talking about? - EPPO Bulletin. 2023; 00:1–9., 4 februari 2023. [artikel]
- Factsheet Grote vlotvaren. NVWA, 2019. [factsheet]
- Kostenraming van exoten voor tweede update van de Unielijst (EU-1143/2014) (No. 2018-033). Van der Valk, O. M. C., Van Dijk, C. J., Rijk, P. J., & Ruijs, M. N. A., Wageningen Economic Research, 2018. [rapport]
- Salvinia molesta (kariba weed). CABI, Invasive Species Compendium, 2021. [website]
- Salvinia molesta. Giant salvinia. University of Florida, Center for Aquatic and Invasive Plants, 2022. [website]
Leadfoto: Forest & Kim Starr, Wikimedia Commons, 2005
Gepubliceerd 14 november 2022