Mansholt-lezing: Het verkennen van dilemma's voor toekomstig landgebruik

In aanwezigheid van ongeveer 50 WUR-collega's werden de bevindingen van het WUR-onderzoeksrapport gedeeld en besproken: 'Key dilemmas on future land use for agriculture, forestry and nature in the EU'. De middag werd gepresenteerd door Simone Ritzer, programmamanager van Wageningen Dialogues en was voorzien van inzichten van Sjoukje Heimovaara, voorzitter van de Raad van Bestuur van WUR. “Het is een hele uitdaging om problemen in hun volledige complexiteit te zien in plaats van ze te simplificeren. Toch daag ik wetenschappers, politici en leiders uit om dit te doen,” zei Sjoukje bij de opening. “Nieuws wordt tegenwoordig meestal in korte hapjes gebracht, waardoor er weinig ruimte is om complexiteit uit te leggen of te begrijpen, maar we moeten proberen om problemen vanuit verschillende perspectieven te presenteren. De samenleving is klaar voor meer dan eenvoudige oplossingen. Alleen door de ware complexiteit te laten zien, kunnen we duurzame stappen naar een oplossing identificeren.”

Onderzoeker Harriëtte Bos gaf context van het onderzoek naar landgebruik en biomassa en benadrukte dat land een beperkte hulpbron is en dat circulariteit cruciaal is. Onderzoeker Petra Berkhout introduceerde 3 van de 5 dilemma's; moet de EU streven naar zelfvoorziening van biomassa, wat te doen met veeteelt en hoe moet beleid ingrijpen op consumentengedrag? Vervolgens werd aan Bos, Berkhout en Theun Vellinga, drie wetenschappers die betrokken waren bij het onderzoek, gevraagd om op een lijn te gaan staan om te laten zien hoe zij zichzelf positioneren binnen het dilemma van dierlijke versus plantaardige eiwitten. Door op verschillende punten langs dit continuüm te gaan staan, laten ze zien dat het mogelijk is om door het dilemma te navigeren, zelfs als je niet precies in het midden staat. De discussie die volgde op deze activiteit benadrukte de verschillende rollen die wetenschappers kunnen spelen in de maatschappij.

De 'honest broker' bijvoorbeeld, zoals Pielke Jr. het definieert, navigeert door verschillende perspectieven vanuit het midden van een dilemma en probeert mensen te vertellen wat de verschillende toepassingen van het onderzoek zijn, afhankelijk van de waarden van de ander. Daarintegen kiest de 'issue advocate' juist een kant, maar dat hoeft niet te betekenen dat ze niet geaccepteerd worden door partijen met andere perspectieven. Het spelen van de 'issue advocate' vereist transparantie in je standpunten en een open houding naar anderen, en dus niet dat je dogmatisch wordt. De nieuwsgierigheid die wetenschappers van nature hebben, moet de overhand krijgen.

Een van de wetenschappers nam de rol aan van een eerlijke makelaar, die in het midden van het spectrum stond en weigerde een polariserende kant te kiezen. Het laten zien van de effecten van verschillende keuzes kan beleidsmakers en overheidsfunctionarissen effectief helpen. Bijvoorbeeld door te zeggen “Als je dit resultaat wilt zien, moet je dit doen, zo niet, dan moet je dat doen”. Op die manier kun je mensen informatie geven op basis van hun waarden. Een andere wetenschapper besloot zich meer aan één kant van het dilemma te plaatsen. “Transparant zijn in je opvattingen en uitleggen vanuit welke inzichten dat perspectief is ontstaan, is ook heel nuttig als wetenschapper. Uiteindelijk zien mensen me niet als iemand die voor of tegen bepaalde maatregelen is, ze zien me meer als econoom dan als ecoloog.”

De deelnemers gingen vervolgens open met elkaar in discussie over manieren om de dichotomie in de dilemma’s te overkomen. Wat bijvoorbeeld consumentengedrag betreft, is er meer dan alleen vrije wil en beperkte wil. Beleid kan ook gericht zijn op schapindelingen in supermarkten om duurzamer en gezonder gedrag te stimuleren. Ook werd genoemd dat FMCG-bedrijven altijd op zoek zijn naar het creëren van waarde, en deze waarde kan verder gaan dan de marge. Dergelijke nieuwe manieren van waardecreatie moeten worden verkend, terwijl we open en nieuwsgierig blijven voor anderen, in plaats van vast te houden aan een beperkt kader. Vervolgens vertelde een luisteraar dat een gast op Wageningen Campus ooit verbaasd was dat het mogelijk was om vlees te bestellen in het restaurant. Ze hadden zo'n sterk idee dat WUR 'anti vlees' was, dat alleen al de mogelijkheid om vlees te bestellen de discussie verzachtte en exploratieve gesprekken over duurzamere vleesproductie en -consumptie mogelijk maakte.

De dilemma-aanpak helpt niet alleen om de standpunten van anderen beter te begrijpen, maar helpt ook om met creatieve veelzijdige oplossingen te komen om een complex dilemma te overwinnen. Het kan meer gezien worden als een begin, dan als een eindpunt. En dat is wat we ook zagen op de borrel: Genoeg ideeën om mee te verkennen in de inspirerende setting van WUR's dialoogcentrum Omnia op Wageningen Campus. Omnia is een inspirerende omgeving waar wetenschap en maatschappij samenkomen om baanbrekende oplossingen voor wereldwijde uitdagingen te verkennen. Omnia ligt in het hart van de Food Valley, een innovatiehub voor toonaangevende expertise op het gebied van voedingswetenschap en landbouw. Hier ontmoeten onderzoekers, beleidsmakers, industrieleiders en andere belanghebbenden elkaar om kennis uit te wisselen, complexe vraagstukken vanuit meerdere perspectieven te onderzoeken en samen te werken aan een duurzamere toekomst, midden op de bruisende Wageningen Campus.