Amerikaanse voseekhoorn
De Amerikaanse voseekhoorn, ook wel de zwarte eekhoorn genoemd, is een middelgrote boseekhoorn die van oorsprong uit het oosten van Noord-Amerika komt. De soort heeft zich nog niet gevestigd in Europa. Als dit wel gebeurt, zal hij waarschijnlijk de inheemse rode eekhoorn verdringen als gevolg van concurrentie. Daarnaast kan de Amerikaanse voseekhoorn drager zijn van het Westnijlvirus, dat via besmette muggen overgedragen kan worden op mensen.
Hoe herken ik de Amerikaanse voseekhoorn?
De Amerikaanse voseekhoorn (Sciurus niger) is een middelgrote boomeekhoorn. De vacht varieert nogal in kleur, afhankelijk van het herkomstgebied. Grofweg zijn er drie kleurfases:
- Eekhoorns in het noordoosten van Amerika zijn vooral gemêleerd grijs tot zilvergrijs met (bleek)gele stukken op het hoofd, de heupen en voeten.
- Dieren verder naar het westen hebben meestal een grijze vacht met roestbruine tot oranje onderdelen. De onderbuik kan wit of lichtgrijs zijn, maar ook kaneelkleurig tot roodbruin en de staart is lichtgrijs.
- In het zuidoosten van de VS heeft de vacht op de rug vaak een donker gemêleerde kleur: zwart, grijs of agouti. Op de buik is de vacht zilverkleurig. De snuit, oren en voeten zijn wit of crèmekleurig.
Melanisme komt vooral in het zuiden van de VS veel voor; albinisme is zeldzaam bij de soort. Eén keer per jaar, in april/mei, ruit de soort. Er zijn geen duidelijke uiterlijke verschillen tussen mannelijke en vrouwelijke dieren.
Een volwassen Amerikaanse voseekhoorn is 45,5 tot 70 cm lang (inclusief staart). Van kop tot romp is het dier 26 tot 37 cm lang en de staart heeft een lengte van tussen de 20 en 33 cm. Het gewicht van een volwassen dier varieert tussen de 500 en 1.350 gram. De Amerikaanse voseekhoorn is hiermee een stuk groter en zwaarder dan de inheemse rode eekhoorn en de uitheemse grijze eekhoorn.
In Europa komen meer uitheemse eekhoornsoorten voor die ooit zijn ingevoerd als huisdier en later in de natuur zijn uitgezet of ontsnapt. De Pallas eekhoorn heeft zich nog niet gevestigd in Nederland, maar recent (december 2023) is in de omgeving van Tilburg een exemplaar gesignaleerd. De Grijze eekhoorn heeft zich gevestigd in het Verenigd Koninkrijk en Noordwest-Italië. In Nederland zijn alleen enkele individuele dieren gesignaleerd. De Siberische grondeekhoorn heeft zich in Europa inmiddels gevestigd in Nederland, België, Duitsland, Frankrijk, Zwitserland, Oostenrijk en Italië.
Herkomst – Waar komt de Amerikaanse voseekhoorn vandaan?
Van oorsprong komt de Amerikaanse voseekhoorn voor in het oosten van Noord-Amerika. Hiernaast is de soort ook uitgezet in het westen van de VS en Canada. De noordgrens van het natuurlijk verspreidingsgebied ligt in het zuiden van Canada, de zuidgrens ligt net in Mexico. Door ontsnappingen en uitzettingen kunnen dieren in de natuur terechtkomen.
Verspreiding – Waar komt de Amerikaanse voseekhoorn voor?
De soort heeft zich nog niet gevestigd in Europa. In Nederland zijn er enkele meldingen van individuele Amerikaanse voseekhoorns in het wild, maar er is (nog) geen gevestigde populatie aanwezig. Qua klimaat, leefomgeving en voedselbeschikbaarheid zou de soort zich wel in Nederland en een groot deel van Europa kunnen vestigen. Een snelle verspreiding van deze eekhoorn in Nederland wordt echter niet verwacht, aangezien er (nog) geen sprake is van voortplanting in het wild.
Amerikaanse voseekhoorns kunnen voorkomen in een variëteit aan loof- en gemengde bossen. Het liefst leeft de soort in hardhoutbomen aan de rand van bossen met een open ondergroei. Ook is de aanwezigheid van bomen zoals eik en walnoot belangrijk voor de voedselvoorziening en –opslag voor tijdens de wintermaanden. Verder gebruikt de eekhoorn ook heggen en oeverlandschappen in landelijk gebied. De soort kan zich zelfs vestigen in stedelijk gebied, mits er voldoende voedsel en verblijfplaatsen zijn.
Risico’s - Wat zijn de problemen?
In het westen van de VS zou de introductie van de Amerikaanse voseekhoorn verantwoordelijk zijn voor de afname van de witstaarteekhoorn. Daarnaast heeft de voseekhoorn ook een negatieve invloed op populaties van de westelijke grijze eekhoorn en de douglaseekhoorn. Deze negatieve impact wordt toegeschreven aan de dominantie van de Amerikaanse voseekhoorn in voedselconcurrentie. De verwachting is dat de soort ook dominant is over de inheemse rode eekhoorn en deze mogelijk kan verdringen.
Vooral tijdens voedselschaarste kan het voorkomen dat de Amerikaanse voseekhoorn de bast van kleinere takken van bomen stript. Hiernaast eet de soort in het voorjaar boomknoppen. In het natuurlijke verspreidingsgebied is de schade vaak minimaal, vooral in vergelijking met andere boomeekhoorns. Hoe dit in Nederland zou uitpakken is onzeker, al is de verwachting dat er ook hier nauwelijks schade zal optreden. Daarnaast eten Amerikaanse voseekhoorns soms maïs, walnoten, pecannoten, sinaasappels of aardbeien uit tuinen, boomgaarden of van akkers. Dit gebeurt op lokale schaal en de verliezen en (economische) schade zijn vaak minimaal.
Naast de ecologische problemen en economische schade kan Amerikaanse voseekhoorn ook een gezondheidsrisico vormen. De soort kan immers drager zijn van het Westnijlvirus, dat via besmette muggen overgedragen kan worden op mensen.
Preventie - Hoe voorkom je verdere verspreiding?
De Amerikaanse voseekhoorn kan grote afstanden afleggen en hierbij waterwegen en akkers oversteken en door stedelijk gebied trekken. Daarnaast kan de soort levensvatbare populaties vestigen met een zeer klein aantal individuen. Echter, aangezien er (nog) geen voortplanting plaatsvindt in het wild, wordt een snelle verspreiding van de soort niet verwacht. Menselijk handelen zal geen grote rol spelen bij de verdere verspreiding van de soort, tenzij dieren bewust worden uitgezet of losgelaten. Met gerichte bestrijdingsacties, zoals het wegvangen van dieren, kan eventuele verdere verspreiding voorkomen worden.
Monitoring is belangrijk om de vinger aan de pols te houden. Waarnemingen kunnen worden doorgegeven via het Meldpunt exotische eekhoorn van de Zoogdiervereniging en/of via waarnemingen.nl.
Beheersing en bestrijding – Welke methoden zijn er?
Er zijn grofweg twee opties bij de beheersing en bestrijding van Amerikaanse voseekhoorns: afschot of vangen met vallen. Afschot kan erg effectief zijn, maar is ongewenst in gebieden waar ook rode eenhoorns of boommarters voorkomen. Bovendien mag in stedelijk gebied niet geschoten worden. Als alternatief worden vaak vallen gebruikt met lokvoer. Gebruik bij voorkeur vallen die de eekhoorns levend vangen. Eventuele bijvangst (inclusief rode eekhoorns) dient uiteraard zo snel mogelijk vrijgelaten te worden. Regelmatige controle van de vallen is van belang.
Wat is diervriendelijk doden?
Om de lidstaten te ondersteunen bij die vraag, heeft de Europese Commissie een handleiding opgesteld, onder leiding van de IUCN: “Manual for the management of vertebrate invasive alien species of Union concern, incorporating animal welfare”. In dit naslagwerk zijn de internationale wetenschappelijke inzichten en adviezen van experts verwerkt. Het geeft onder meer voor 22 gewervelde dieren van de Unielijst een overzicht van:
- Toe te passen technieken;
- Kosteneffectiviteit van deze technieken;
- De internationale standaarden en regelgeving;
- Het kader ter evaluatie van de humaniteit van maatregelen.
Specifieke informatie over de Amerikaanse voseekhoorn vindt u op pagina 103-104 van de handleiding.
Wet & Regelgeving - Welke regels en protocollen zijn van toepassing?
Amerikaanse voseekhoorn (Sciurus niger) staat op de Unie-lijst van zorgwekkende invasieve uitheemsesoorten. Dat betekent dat er een Europees verbod van kracht is op bezit, handel, kweek, transport en import van de soort. Daarnaast geldt voor lidstaten de plicht om in de natuur aanwezige populaties op te sporen en te verwijderen. En als dat niet lukt, om de populatie zodanig te beheren dat verspreiding en schade zoveel mogelijk wordt voorkomen.
In Nederland gold voor de Amerikaanse voseekhoorn al sinds 2011 een bezits- en handelsverbod met een overgangsregeling voor particulieren. Onder deze regeling mochten de dieren alleen gehouden mochten worden na registratie, sterilisatie of castratie en chippen.
Voor dieren gelden extra regels rondom beheersing en bestrijding van de soort. Wanneer wordt overgegaan tot het doden van een dier, dan dienen stress, pijn en onnodig leed bij het dier zo veel mogelijk voorkomen te worden. Andere soorten en de natuur mogen niet verstoord of beschadigd worden tijdens de beheersing, bestrijding of het doden van invasieve, exotische diersoorten (meer informatie hierover vindt u hier).
Voor diersoorten die op de Unielijst staan geldt dat men het dier mag houden totdat het sterft, mits aangetoond kan worden dat men het dier al had voordat de soort op de Unielijst werd geplaatst. Ook hier geldt dat de betreffende dieren niet mogen worden verhandeld, vermeerderd of verspreid worden. Meer informatie voor particulieren, handelaren, vissers, onderzoekers en dierentuinen of kinderboerderijen vindt u op de website van de RVO.
Waar vind ik meer informatie?
- A manual for the management of vertebrate invasive species of Union concern, incorporating animal welfare. 1st edition. European Commission, 2022. [rapport]
- Amerikaanse voseekhoorn. Zoogdiervereniging, z.j. [website]
- Factsheet Amerikaanse voseekhoorn. NVWA, 2019. [factsheet]
- Risico-assessment uitheems eekhoorns. Dijkstra, V. & J. Dekker, Zoogdiervereniging VZZ, 2008. [rapport]
- Sciurus niger (fox squirrel). CABI, Invasive Species Compendium, 2011. [website]
Leadfoto: Shutterstock
Gepubliceerd 30 oktober 2023