Bestrijding van kleine waterteunisbloem op Tiengemeten

Locatie: Tiengemeten

Gebiedsbeschrijving: Verspreid voor over het eiland komen groeiplaatsen voor. Groeiplaatsen komen voornamelijk voor in het kommoeras (wat alleen bij hoog water in contact staat met het Haringvliet) en in ook in het intergetijdenlandschap. Dit gebied is blauwgroen gearceerd op het kaartje.

Oppervlakte: 120 ha 

Begindatum: in 2011 is begonnen met het kaart brengen en bestrijden van de eerste vindplaatsen

Einddatum: nog lopend

Opdrachtgever: Natuurmonumenten

Uitgevoerd door: Aannemers en vrijwilligers. De regie wordt gevoerd door Natuurmonumenten. De bepaling van de aanpak staat onder verantwoordelijkheid van de Provincie Zuid-Holland.

Contact: Astrid Withagen a.withagen@natuurmonumenten.nl

Doelstelling

Op Tiengemeten komt kleine waterteunisbloem (Ludwigia peploides) voor, dit was tot voor kort de enige groeiplek in Nederland. Recent is ook in groeilocatie gevonden in de Lingewaard (Staatsbosbeheer). Op het eiland komt ook grote waterteunisbloem (Ludwigia grandiflora) voor. Deze grote waterteunisbloem gedraagt zich wat minder invasief dan de kleine waterteunisbloem. Aanvankelijk werden de twee soorten apart geregistreerd bij monitoring, maar nu wordt de grandiflora niet meer apart geregistreerd. De bestrijding richt zich met name op de kleine waterteunisbloem, de grote waterteunisbloem “lift daarin mee”.

In het begin was de doelstelling volledige eliminatie. In overleg met de NVWA is bij de start van de bestrijding in 2011 besloten de groeiplaatsen, die toen nog beperkt waren in aantal en omvang, af te graven en de planten handmatig in vuilniszakken te doen en af te voeren. Vrijwilligers zijn datzelfde jaar gestart met grootschalige monitoring, waarbij aantal andere groeiplaatsen aangetroffen werden. Ook op die plekken is ingezet op eliminatie middels afgraven, maar al snel bleek nodig dat overgeschakeld werd op machinaal afgraven (d.m.v. kranen).

Inmiddels zijn we ruim 10 jaar verder. In de tussentijd, met name de laatste 2 jaar, heeft de waterteunisbloem zich dusdanig over het eiland verspreid, dat het de vraag is of volledige eliminatie realistisch is. . De keuze is nu of heel groots ingrijpen om nog een poging te doen richting eliminatie of  inzetten op beheersing. Afgelopen jaar heeft de provincie Zuid-Holland een marktconsultatie ingezet om ideeën op te doen, maar daar kwam helaas geen gouden oplossing uit.

Toegepaste methoden

Tot nu toe zijn de groeiplaatsen machinaal afgegraven i.c.m. het “waterteunisteam” van vrijwilligers. Dit team zoekt van juni t/m okt naar groeiplaatsen. Enkele planten (in de zin van kleine groeiplekken) verwijderen zij handmatig en grotere groeiplekken worden gemarkeerd. Deze worden met kraan afgegraven en inmiddels op advies van de NVWA lokaal verwerkt: de planten worden in een nabij gegraven kuil gestort waarop 1 meter grond wordt opgebracht. Dit om transport met risico’s van verspreiding te voorkomen. De stortplekken worden ook gemarkeerd en gemonitord. Tot op heden is daar geen hergroei aangetroffen.

Naast afgraven is er geëxperimenteerd met de waterstand. Uit een analyse van de groeilocaties bleek dat deze tussen 40 en 60 cm +NAP voorkomen. Daarop is besloten een jaar het waterpeil laag te zetten en het jaar daarop juist heel hoog. In de praktijk is deze methode lastig gebleken, want tijdens het beoogde jaar van laag water was het heel nat jaar en tijdens het beoogde jaar van hoog water was het juist een heel nat jaar. Daardoor was deze methode in de praktijk niet heel effectief. Ook is volledige droogstand (waarvan gehoopt werd dat dit een extra “slag” zou toebrengen), sowieso niet haalbaar vanwege reliëf in het terrein en omdat er altijd watervoerende sloten blijven, afkomstig uit het oude kavelslotenpatroon.

Daarnaast is in september 2021 op kleine schaal een proef ingezet met bedekking door zout. Deze methode wordt in Frankrijk in de Camargue al met succes toegepast. Op Tiengemeten zijn proefvlakjes van  7x7 meter met verschillende zoutlaagdikte (van  0,1 tot 0,5 cm) geïnstalleerd. Komend groeiseizoen moet blijken hoe effectief deze methode is. Nadeel van deze methode is dat bij opschalen heel veel extra zout in het systeem komt met nadelige effecten op natuurwaarden. Een ander idee is om het te compartimenteren en in delen groeiplaatsen droog te leggen of op andere manieren aan te pakken.

Effectiviteit en ervaringen

Afgraven is tot nu toe het meest effectief. Daarnaast is er goede hoop op succes met de zoutexperimenten. Daarbij wordt wel in het achterhoofd gehouden dat opschalen lastig kan zijn in verband met andere natuurwaarden op het eiland. Sowieso is er bij de aanpak tot nu toe sprake van een continue afweging: de bestrijdingsmethoden hebben ongewenste effecten op de bestaande natuurwaarden. Echter, door níet in te grijpen zouden deze natuurwaarden ook aangetast worden vanwege verdergaande overwoekering.

Afgelopen jaar is op één deelgebied gefocust. In het andere deelgebied was het aantal groeiplaatsen en de omvang daarvan te omvangrijk om op de gebruikelijke wijze bij te houden. De soort komt daar nu massaal en bijna vlakdekkend voor: hele oevers van zo’n 100 ha die bedekt zijn.

Daarbij komt dat de eerste jaren verspreiding vooral via wortels verliep, maar het idee is dat dit de laatste jaren ook via zaad gaat. Eerst kwamen in juni/juli de eerste planten op dit duidelijk uit oudere wortels opgroeiden. In 2021  zijn voor het eerst in mei al massale groeiplaatsen gezien met allemaal kleine plantjes met kleine worteltjes. Dit was op een aantal plekken zo massaal dat er wegscheppen geen beginnen aan was. Er wordt nu onderzoek ingezet naar verspreiding via zaad. Als de planten zich inderdaad nu ook via zaad gaan verspreiden, zal dat implicaties voor de aanpak hebben.

Operationele kengetallen en Kosten

Vrijwilligers spelen een belangrijke rol bij het monitoren en bestrijden van de waterteunisbloem op Tiengemeten. In 2012 is er zo’n 100 uur door vrijwilligers besteed, maar al snel steeg dit naar zo’n 600 uur in de laatste jaren.

Kosten voor de coördinatie van de vrijwilligers, inhuur van pompen om het waterpeil te kunnen beheersen, een kraan en overig materieel bedragen ongeveer €50.000 per jaar. Daarnaast schat Natuurmonumenten in zo’n 150 eigen uren per jaar in te zetten in het faciliteren van de uitvoering, advisering, evaluatie, contacten met de NVWA, provincie, etc.

Aanvullende informatie

• Vroege Vogels heeft in 2014 en 2019 items gemaakt over de bestrijding van waterteunisbloem op Tiengemeten. Deze zijn terug te kijken.
• Protocol bestrijding kleine waterteunisbloem op Tiengemeten