Alsemambrosia

Alsemambrosia is een eenjarige plant die van nature voorkomt in Noord-Amerika. Via import van besmette landbouwproducten uit de VS en Canada is de soort in Europa geïntroduceerd. Alsemambrosia wordt ook wel Hooikoortsplant genoemd omdat het stuifmeel heftige hooikoortsreacties kan veroorzaken. Omdat de plant laat in het seizoen bloeit, wordt het hooikoortsseizoen verlengd.

Hoe herken ik Alsemambrosia?

Alsemambrosia (Ambrosia artemisiifolia) is een éénjarige plant die 20 tot 150 cm hoog kan worden. De behaarde stengels zijn vertakt, kantig, vaak roodachtig en aan de voet iets verhout. De tegenoverstaande bladeren zijn meestal dubbel geveerd, soms enkel geveerd en duidelijk gesteeld. Bladeren zijn van boven donker- en van onderen lichtgroen tot grijsachtig. De plant bloeit in de periode augustus-september. De groene bloeiwijze is aarvormig. De klokvormige, mannelijke bloemen zitten bovenaan de aar en hangen naar beneden. De onopvallende grijswitte vrouwelijke bloemen groeien in de bladoksels onder de mannelijke bloemen. De zaadjes zijn eivormige nootjes van zo'n 2 tot 3 mm die aan de bovenzijde een kroontje van ‘tanden’ hebben. Met die tanden kunnen ze in de vacht van dieren blijven hangen en zo worden verspreid. Het zaad kan tientallen jaren kiemkrachtig blijven. In Nederland produceert de plant zelden rijpe zaden, alleen in een warm najaar kunnen de zaden afrijpen. 

Alsemambrosia scheidt een stof (coronopiline) af die de groei van andere planten in de omgeving belemmert. 

Alsemambrosia wordt soms verward met Zandambrosia (Ambrosia psilostachya), maar zandambrosia is veel zeldzamer en beperkt tot enkele vaste groeiplaatsen. Opvallendste verschil is dat zandambrosia meerjarig is en flinke ondergrondse uitlopers maakt. Alsemambrosia is eenjarig en maakt vrijwel geen ondergrondse uitlopers en is daarom makkelijk uit de grond te trekken. Alsemambrosia lijkt ook op enkele andere soorten zoals Bijvoet (produceert ook sterk allergene pollen) en Boerenwormkruid, kijk hier voor de look-a-likes.     

Klik op de afbeeldingen om ze te vergroten.

Herkomst – Waar komt Alsemambrosia vandaan?

Alsemambrosia komt van nature voor in Noord-Amerika. De plant is in Europa terecht gekomen door import van landbouwproducten uit de VS en Canada die verontreinigd waren met zaden van ambrosia. Verwildering en verdere verspreiding is ongeveer 20-25 jaar geleden begonnen.

Verspreiding – Waar komt Alsemambrosia voor?

Alsemambrosia groeit voornamelijk op landbouwgrond, braakliggende terreinen, wegbermen en op industrie- en haventerreinen. De soort houdt van warmte, licht en een matig tot voedselrijke bodem. De plant is niet vorstbestendig en voor (her)kieming moet de bodem eerst omgewoeld worden. Omdat de zaden onder Nederlandse omstandigheden zelden rijp worden zijn er nog geen jaarlijks terugkerende grote populaties waargenomen. In Centraal- en Zuid-Europa is de soort inmiddels een groot probleem. Ambrosia wordt voornamelijk verspreid via verontreinigd kippen- en vogelvoer, maar ook bloemenmengsels kunnen verontreinigd zijn met ambrosiazaden. Het areaal neemt toe door herhaalde aanvoer van zaden.   

Verspreidingskaart Alsemambrosia

Risico’s - Wat zijn de problemen?

De mannelijke bloemen van Alsemambrosia produceren grote hoeveelheden sterk allergene pollen die heftige hooikoortsreacties kunnen veroorzaken. De late bloei van de soort (augustus-oktober) kan het hooikoortsseizoen met 1-2 maanden verlengen. Hooikoortsreacties zijn niet beperkt tot de directe omgeving van de plant. De grote hoeveelheid, zeer licht stuifmeel kan door de wind over grote afstanden worden getransporteerd. Ambrosia kan zo allergieën veroorzaken tot op afstanden van ruim 200 km van de plek waar het stuifmeel vandaan kwam. Meer informatie over Pollen, pollenplanten en hooikoorts: Pollennieuws.nl. 

Ambrosia is in delen van Europa inmiddels uitgegroeid tot een schadelijk onkruid in de akkerbouw. In Duitsland veroorzaakt ambrosia oogstderving in onder andere de aardappelen- en vollegrondsgroententeelt. In landen zoals Frankrijk, Italië, Oekraïne en Duitsland zorgt Alsemambrosia al tientallen jaren voor grote problemen voor zowel de akkerbouw als de volksgezondheid. Het is door klimaatverandering niet uitgesloten dat dit ook in Nederland kan gaan gebeuren. Er zijn al enkele akkers gevonden waar ambrosia zich heeft gevestigd.  

Preventie - Hoe voorkom je verdere verspreiding?

Preventie is de meest kosteneffectieve aanpak van invasieve exoten. Dat wil zeggen dat zoveel mogelijk moet worden voorkomen dat planten zich kunnen vestigen in de natuur en zich verder verspreiden.

Onder ‘normale’ Nederlandse omstandigheden worden de zaden van ambrosia zelden rijp, maar een zacht najaar kan tot massale bloei en zaadvorming leiden. Door klimaatverandering wordt de kans hierop steeds groter. In warmere regio's zoals Oost-Europa en delen van Italië en Frankrijk, waar ambrosia rijpe zaden produceert worden deze verspreid via machines die worden gebruikt voor het maaien van gebieden waar ambrosia voorkomt, of met oogstmachines die worden gebruikt voor gewassen waarin ambrosia voorkomt. Voor die gebieden is het belangrijk kleding en machines na de werkzaamheden te controleren en te reinigen. Het transporteren van grond waarin zich mogelijk zaden bevinden moet zoveel mogelijk worden voorkomen. 

Particulieren worden opgeroepen terughoudend te zijn met het strooien van kippen- en vogelvoer. Eventuele ambrosia zaden in het voer kunnen kiemen en nieuwe planten vormen. Resten van ambrosiaplanten kunnen het beste als restafval worden afgevoerd (grijze container). 

 Waarnemingen van ambrosia kunnen worden doorgegeven via de NOVA-app of  Waarneming.nl. 

Beheersing en bestrijding – Welke methoden zijn er?

Ambrosia moet bestreden worden omdat de plant een belangrijke veroorzaker is van hooikoorts. Omdat de plant laat in het seizoen bloeit, wordt het hooikoortsseizoen met een tot twee maanden verlengd. 

Veiligheidsinstructies 

  • Draag altijd handschoenen en volledig bedekkende kleding tijdens het bestrijden van ambrosia om huidirritatie te voorkomen;
  • Draag bij maaiwerkzaamheden tijdens het bloeiseizoen een stofmasker en bril ter bescherming tegen pollen;
  • Machines en gereedschappen die worden gebruikt tijdens het bloeiseizoen moeten worden schoongemaakt om verspreiding van zaden te voorkomen.

Particuliere tuinen

Alsemambrosia komt vooral voor in particuliere tuinen door het gebruik van kippen- of vogelvoer. Kleine aantallen planten kunnen handmatig worden uitgetrokken voor de bloeiperiode begint (voor augustus) om verspreiding van stuifmeel te voorkomen. Om hergroei te voorkomen mogen ontwortelde planten niet in contact komen met de grond. Verzamel de planten in afgesloten plastic zakken en voer deze af als restafval (grijze container). Niet-bloeiende en niet-vruchtdragende planten kunnen ook worden gedroogd en gecomposteerd.

Infoblad Herkennen en bestrijden van Ambrosia. Voor particulieren 

Gemeentegrond en natuurterreinen

Grotere populaties kunnen machinaal worden gemaaid. De eerste maaibeurt kan het beste in augustus, net voor de bloei worden uitgevoerd. Daarna elke 3 tot 4 weken opnieuw maaien gedurende de rest van het groeiseizoen. Maaien voorkomt zaadproductie en put de planten uit. Het maaien moet zo dicht mogelijk bij de grond gebeuren, maar zonder dat daarbij de grond wordt verstoord (anders kiemen weer nieuwe plantjes). 

Voor grote populaties met uitsluitend ambrosia is de maaihoogte 2-6 cm. Groeit ambrosia in een vegetatie met een dichte grasbedekking dan is het beter een maaihoogte van 10 cm aan te houden. Maaien van planten met rijpe zaden wordt afgeraden omdat dit de verspreiding o.a. via de machines bevorderd. Terreinen met veel kleine ambrosiaplantjes kunnen worden afgedekt met een laag snoeiafval, hooi, gras, houtsnippers, etc. Hiermee wordt voorkomen dat ambrosiazaden kiemen en dat kleine plantjes verder kunnen uitgroeien. Het afdekken kan ook met plastic. 

Akkerbouw

Voor het bestrijden van ambrosia in de akkerbouw is schoffelen in het 2-bladstadium een efficiënte methode. Schoffelen kan ook handmatig worden toegepast op kleinere percelen. Ambrosia kan ook met chemische middelen worden bestreden. Vaak is de reguliere (volvelds) onkruidbestrijding al voldoende. In sommige gewassen blijft de bestrijding echter moeilijk, bijvoorbeeld in suikerbieten en erwten. In tarwe is de eerste onkruidbestrijding te vroeg om ook ambrosia aan te pakken, de plant kan in de stoppel worden bestrijden. Bij de teelt van zonnebloemen is ambrosia haast niet te bestrijden omdat de planten tot dezelfde familie behoren. 

Wet & Regelgeving - Welke regels en protocollen zijn van toepassing?

Alsemambrosia (Ambrosia artemisiifolia) staat niet op de  Unie-lijst van zorgwekkende invasieve uitheemse soorten. Dat betekent dat er geen wettelijke plicht is om de soorten te bestrijden. Dit neemt echter niet weg dat sommige terreinbeheerders al wel bezig zijn met het nemen van maatregelen om schade en overlast zoveel mogelijk te beperken.  

Waar vind ik meer informatie?

Leadfoto: Gilles Aoytte, Wikimedia Commons, 2023

Gepubliceerd 20 augustus 2024