Accreditatie en ringonderzoek waarborgen kwaliteit analyses van agrarische laboratoria

Inleiding

Geaccrediteerde agrarische laboratoria werken dagelijks zorgvuldig aan de kwaliteit van hun analyses. Aan een analyseresultaat kunnen immers (wettelijke) consequenties hangen. Naast interne kwaliteitssystemen doen de laboratoria ook mee aan ringonderzoeken. Hiermee wordt de prestatie tussen laboratoria onderling vergeleken. De onafhankelijke organisatie WEPAL voert deze ringonderzoeken uit. Ondanks de zorg die laboratoria besteden aan de kwaliteit, is er ook wel eens discussie over een onderzoeksuitslag. In het verleden zorgde de Pw-bepaling voor vragen uit de markt. Pw is moeilijk nauwkeurig te meten en om die reden is deze vervangen door de P-CaCl2 meting. Meting van P-CaCl2 geeft stabielere uitkomsten en - in samenhang met de P-Al bepaling - een beter beeld van de fosfaattoestand op een perceel.

Accreditatie

Wettelijke vastgestelde bepalingen in het kader van de mestwet, zoals de fosfaattoestand voor bepaling van de fosfaatgebruiksnorm, zijn alleen rechtsgeldig als de analyses door geaccrediteerde laboratoria zijn uitgevoerd. Een geaccrediteerd laboratorium heeft de kwaliteit van de producten en diensten gewaarborgd, volgens de normen die in NEN 17025 zijn vastgelegd.

Een geaccrediteerd laboratorium wordt jaarlijks beoordeeld door de Raad van Accreditatie. Daarom kan de klant erop vertrouwen dat de analyses volgens procedure zijn uitgevoerd en de meetuitslagen in orde zijn.

Bij een accreditatie volgens NEN 17025 wordt zowel gekeken naar de algemene bedrijfsvoering van het laboratorium als naar specifieke analyses. Denk aan de procedures die het laboratorium hanteert, de faciliteiten waarover het beschikt, de nauwkeurigheid van de meetapparatuur en de borging daarvan, de kennis en vaardigheden van het personeel en de werkwijze van het management.

Een accreditatie volgens NEN 17025 is daarmee een zeer volledige ‘proeve van bekwaamheid’. Op de website van de Raad voor Accreditatie (www.rva.nl) kan men vinden of een laboratorium geaccrediteerd is en voor welke analyses.

Ringonderzoek

Agrarische laboratoria nemen al decennia deel aan doorlopende ringonderzoeken. Dit is vanuit accreditatie ook verplicht. Via een ringonderzoek wordt de vakbekwaamheid van een laboratorium getoetst en de kwaliteit gecontroleerd, ten opzichte van andere laboratoria. Met de uitslagen en adviezen van het ringonderzoek kunnen deelnemers hun werkwijze en kwaliteitssysteem verder verbeteren. Ringonderzoeken voor agrarische laboratoria worden georganiseerd door WEPAL (Wageningen Evaluating Programmes for Analytical Laboratories). Deze organisatie valt onder verantwoordelijkheid van WUR. Bij een ringonderzoek krijgen de laboratoria identieke grond- of gewasmonsters toegestuurd om te analyseren. Om te zorgen dat de sub-monsters identiek zijn van samenstelling, verdeelt WEPAL het monster over sub-monsters volgens een geavanceerde, intensieve methode met speciale verdeelapparatuur. Alleen mengen in een emmer of betonmolen en daarna in porties verdelen is niet voldoende. De werkelijke gehalten in de bodem zijn niet bekend bij de laboratoria die zo’n ringmonster krijgen. WEPAL beoordeelt de analyse-uitslagen die ze terugkrijgt van de laboratoria op juistheid en precisie. Juistheid houdt in: in hoeverre de analyse-uitslagen overeenkomen met de werkelijke gehalten in de monsters (die bij WEPAL bekend zijn). Precisie houdt in: de mate van afwijking tussen de meetuitslagen bij herhaalde metingen aan hetzelfde monster. Wat van belang is, is dat de resultaten van de deelnemende laboratoria vergelijkbaar zijn. Met de eigen resultaten kunnen laboratoria het interne proces verbeteren waar nodig is.

Verschillen tussen laboratoria en analyses

Geaccrediteerde laboratoria voldoen allemaal aan de eisen van nauwkeurigheid en precisie. Toch zijn er ook onderlinge verschillen: het ene laboratorium presteert net iets beter dan het andere. Een verschil tussen ‘goed’ en ‘excellent’. Daarnaast zijn er kleine prestatieverschillen tussen verschillende bepalingen/methodes binnen hetzelfde laboratorium. Zo is de variatie in meetuitslagen van het Pw-getal groter dan die van P‑CaCl2 of P-Al-getal.

Hoe de laboratoria ten opzichte van elkaar presteren, staat niet op de website van de RvA noch op die van WEPAL. De resultaten van de deelnemende laboratoria aan ringonderzoek zijn niet openbaar.

Veldvariatie en monstername

Variatie in het veld beïnvloedt de nauwkeurigheid waarmee op basis van een grondmonster de nutriëntentoestand van een perceel kan worden vastgesteld. Van een bont perceel (veel variatie) zijn meerdere monsters nodig voor een representatieve uitslag. Een homogeen perceel kan volstaan met één monster.

Een grondmonster voor bepaling van de bodemvruchtbaarheid bestaat altijd uit meerdere prikken: het is letterlijk en figuurlijk een steekproef. De punten worden zodanig over een perceel verdeeld dat een representatief beeld ontstaat. Hiermee wordt op basis van een relatief geringe hoeveelheid grond een beeld gevormd van het hele perceel. De analyse-uitslag is daarmee een goede indicatie van de werkelijkheid. Niettemin kunnen door de velvariatie de uitslagen van opeenvolgende metingen enigszins fluctueren.

Tot besluit

Om de prestaties van laboratoria te vergelijken, kan een ringonderzoek worden uitgevoerd. Er komt echter nogal wat bij kijken om dit om een goede manier te doen. Alleen door meerdere monsters zorgvuldig te splitsen en te laten analysen, krijg men een beeld van de nauwkeurigheid van de laboratoria en of de meetslagen van laboratoria structureel van elkaar afwijken. Gezien de eisen aan accreditatie, kwaliteitsborgingssystemen en lopende ringonderzoeken, zijn de structurele verschillen tussen laboratoria klein.

Meer informatie: Willem van Geel (willem.vangeel@wur.nl)
Meer informatie over ringonderzoek: WEPAL
Meer informatie over accreditatie: Raad voor Accreditatie