Gewone gunnera
Gewone gunnera, ook bekend onder de naam Reuzenrabarber, Sierrabarber of Mammoetblad, is een populaire tuin- en parkplant vanwege zijn gigantische bladeren. De soort komt oorspronkelijk uit Zuid-Amerika. De gelobde bladeren kunnen een diameter tot twee meter bereiken. Eénmaal gevestigd kan de plant zich vegetatief uitbreiden door middel van dikke wortelstokken waarbij dichte vegetaties ontstaan. Andere plantensoorten worden daarbij verdrongen.
Hoe herken ik Gewone gunnera?
Gewone gunnera (Gunnera tinctoria) is een overblijvende, kruidachtige plant van gigantische afmetingen. De handvormig gelobde leerachtige bladeren kunnen een diameter tot soms twee meter bereiken en zijn vooral op de nerven behaard. De bladstelen zijn voorzien van korte, roodachtige stekels. De bloemsteel kan tot een meter lang worden en is bezet met enkele honderdduizenden bloemetjes van slechts enkele millimeters groot. De steenvruchten zijn roodachtig van kleur en ongeveer twee millimeter lang. De plant vormt grote hoeveelheden zaad, tot 750.000 zaden per plant die lang kiemkrachtig blijven. Zaden kunnen over grote afstanden worden verspreid door de wind, water en vogels. De plant verspreidt zichzelf ook vegetatief via wortelstokken.
Tegen de winter sterven de bovengrondse delen van de plant weer af, de ondergrondse wortelstokken overwinteren. Kenmerkend zijn de grote overwinteringsknoppen (tot 25 cm lang), die zich op de wortelstokken vormen, die bedekt zijn door schubben.
Vestiging uit zaad treedt vooral op in onbegroeide, vochtige en verstoorde plekken.
Gunnera tinctoria lijkt veel op de uit Brazilië afkomstige Gunnera manicata. Deze Gunnera is wat compacter, de bladeren groeien meer in trechtervorm en de bloeiwijze heeft een duidelijke rode bloem. G. manicata heeft grotere, meer platte bladeren en een meer uitgerekte groene bloeiwijze dan G. tinctoria. In de handel wordt G. manicata met dezelfde Nederlandse namen (o.a. Mammoetblad) aangeduid waardoor vaak verwarring ontstaat. Gunnera soorten lijken op elkaar, kijk hier voor look-a-likes.
Klik op de afbeeldingen om ze te vergroten.
Herkomst – Waar komt Gewone gunnera vandaan?
Gewone gunnera komt oorspronkelijk uit Zuid-Amerika, voornamelijk in Chili. De soort is ook inheems in delen van Argentinië en in de Andes-regio van Colombia, Venezuela, Peru en Ecuador.
Verspreiding – Waar komt Gewone gunnera voor?
Rond 1850 is de plant als sierplant ingevoerd in het Verenigd Koninkrijk. Dankzij de spectaculaire groeivorm werd het een populaire tuinplant en veelvuldig aangeplant in landschapsparken en langs vijverranden. De eerste gevallen van verwildering werden rond 1900 gesignaleerd. Vooral langs de westelijke kusten van de Britse eilanden is de soort nu veelvuldig verwilderd. Ook in andere streken met een uitgesproken Atlantisch klimaat, met zachte winters, zoals de kusten van Frankrijk en Spanje, de Azoren en Nieuw-Zeeland heeft de soort zich gevestigd. In Ierland en Nieuw-Zeeland is de soort invasief en wordt daar plaatselijk bestreden.
Alle groeiplaatsen in Nederland lijken het gevolg te zijn van aanplant of vestiging uit gedumpte wortelstokken. De plant is vorstgevoelig en zal zich niet permanent kunnen vestigen in gebieden waar (af en toe) strenge vorst voorkomt zoals in Nederland, België, Denemarken en Duitsland.
Risico’s - Wat zijn de problemen?
Gewone gunnera loopt vroeg in het voorjaar uit. Door de snelle vorming van grote bladeren ontstaat een vrijwel gesloten bladerdek waardoor de overige vegetatie geheel wordt overgroeid en op de duur verdrongen.
Door het wegconcurreren van de (gras)vegetatie op dijken, oevers en andere taluds kan deze soort de stabiliteit daarvan ondermijnen. In de winter als de bovengrondse delen van de plant afsterven ontstaan kale plekken waardoor de dijken en oevers bij hoog water gevoeliger worden voor afslag.
In gebieden met milde winters, veel neerslag en hoge luchtvochtigheid zoals in Ierland en het Verenigd Koninkrijk kan gewone gunnera zich invasief gedragen. De plant vormt daar grote monoculturen die de oorspronkelijke vegetatie verdringt. In natuurlijke biotopen zoals beek- en rivieroevers kan dit een nadelig effect hebben op de biodiversiteit. In gebieden waar (af en toe) strenge vorst voorkomt, zoals in Nederland, is het niet aannemelijk dat de plant zich permanent kan vestigen.
Preventie - Hoe voorkom je verdere verspreiding?
Gewone gunnera is een zeer populaire tuinplant, die in de jaren negentig werd gepromoot voor gebruik rond vijvers en in vochtige gebieden. De soort is nog steeds te koop via de tuinbouwhandel en webshops. Het is daarom aannemelijk dat de plant Europa zal blijven binnenkomen via de tuinbouw-/sierhandel. Verwarring met Gunnera manicata kan daar een rol bij spelen.
Fragmenten van gunnera wortelstokken kunnen weer uitgroeien tot nieuwe planten. Komen deze fragmenten op een andere plek op de grond terecht dan groeien daar weer nieuwe planten uit. Zorg dat er geen wortelstokfragmenten worden verspreid als er werkzaamheden worden uitgevoerd in de buurt van plekken waar de plant voorkomt. Voorkom verspreiding via transport van grond waarin zich mogelijk nog fragmenten van wortelstokken bevinden. Afvoer van ‘verontreinigde’ grond moet zorgvuldig gebeuren, langs vooraf vastgestelde routes.
Particulieren worden opgeroepen om geen overtollige planten in de natuur te dumpen. Fragmenten van wortelstokken kunnen namelijk weer uitgroeien tot nieuwe planten. Overtollig plantmateriaal kunt u het beste als restafval weggooien (grijze container).
Beheersing en bestrijding – Welke methoden zijn er?
Zaailingen en jonge planten kunnen handmatig worden uitgetrokken. Belangrijk hierbij is dat er geen of zo weinig mogelijk wortelstokken achterblijven in de grond. Deze lopen zeer snel weer uit waardoor de effectiviteit van de methode afneemt.
Bij grotere haarden kunnen de planten eerst worden afgestoken of afgemaaid waarna de wortelstokken zo zorgvuldig mogelijk worden verwijderd. Wortelstokken en zaaddozen moeten zorgvuldig worden afgevoerd naar een erkende verwerker of via het restafval worden aangeboden. De bladeren kunnen ter plekke achterblijven, deze vormen geen risico op verdere verspreiding.
Wet & Regelgeving - Welke regels en protocollen zijn van toepassing?
Gewone gunnera (Gunnera tinctoria) staat op de Unie-lijst van zorgwekkende invasieve uitheemse soorten. Dat betekent dat er een Europees verbod van kracht is op bezit, handel, kweek, transport en import van de soort. Daarnaast geldt voor lidstaten de plicht om in de natuur aanwezige populaties op te sporen en te verwijderen. En als dat niet lukt, om de populatie zodanig te beheren dat verspreiding en schade zoveel mogelijk wordt voorkomen. Het houden van deze soorten in botanische collecties is alleen mogelijk voor (wetenschappelijk) onderzoek of ex-situ bewaring. Hiervoor moet een vergunning worden aangevraagd bij RVO.nl.
Heeft u een Gewone gunnera in uw tuin? Deze mag blijven staan, maar mag zich niet vermeerderen. Het verwijderen van de plant is de meest effectieve maatregel om verspreiding naar de omgeving te voorkomen, maar alleen het verwijderen van de bloeistengels voor de zaadzetting is ook een optie.
Waar vind ik meer informatie?
Leadfoto: Karelj, Wikimedia Commons, 2010
Gepubliceerd 10 mei 2023