Les over biodiversiteit in dierentuin alleen zinvol als onderdeel van compleet lespakket

Voor onderzoek naar biodiversiteitsonderwijs door dierentuinen heeft onderzoeker Rebekah Tauritz een interessante onderzoeksopzet ontwikkeld. Samen met een diverse groep partners ontwikkelde ze een uitgebreid lesprogramma en onderzocht dat vervolgens grootschalig. Door Covid waren er de nodige vertragingen, maar desondanks is het gelukt om met 695 leerlingen van 19 verschillende scholen uit de wijde omgeving van Ouwehands Dierenpark in Rhenen (inclusief scholen uit Nijmegen, Wijk bij Duurstede en Otterlo) aan de slag te gaan.

Tauritz: ‘We hadden 28 klassen die meededen met de lessen. Een deel van die groep heeft de lessenreeks inclusief een dierentuinles gedaan en de andere klassen hebben alle lessen op school gedaan. De lessenreeks was verder nagenoeg identiek. We hadden ook nog vier controlegroepen die zonder les over biodiversiteit naar de dierentuin gingen. Om in kaart te brengen wat er geleerd is door de leerlingen en om te achterhalen op welke wijze we een complex begrip zoals biodiversiteit kunnen introduceren in de bovenbouw van het basisonderwijs (groep 6, 7 en 8) hebben we gebruik gemaakt van o.a. vragenlijsten voor en na afloop van de lessen, focusgroep-gesprekken met leerlingen, interviews met de leerkrachten, werkbladen, presentaties en werkboekjes. We hebben een rijke schat aan data verzameld en zijn nog niet klaar met de analyse. Maar we kunnen wel al wat conclusies trekken.’

Lesgeven over biodiversiteit

Eén van de eerste vragen was in hoeverre leerlingen op de basisschool eraan toe zijn om over biodiversiteit te leren. Uit het onderzoek van Tauritz blijkt dat dit vanaf groep 6 goed mogelijk is. ‘Het is gelukt om biodiversiteit zo uit te leggen dat kinderen begrijpen dat het te maken heeft met: verschillen binnen een soort, verschillen tussen soorten, relaties tussen levensvormen en verschillende leefgebieden. Essentieel hierbij waren de verhalen, video’s en beelden van de acht bedreigde diersoorten waarmee we dit concreet maakten. De lessen zijn in de regel heel positief door de leerkrachten en leerlingen ontvangen.’

Hoofd, hart en handen

Het ontwikkelde lesprogramma kent leerdoelen in drie domeinen:

• cognitief (hoofd)
• waarden, gevoelens en attitudes (hart)
• vaardigheden en actiecompetentie (handen).

Om dit allemaal voldoende aandacht te kunnen geven en de leerlingen voldoende tijd te geven de informatie te verwerken, bleek dat de lessenreeks het beste uit vijf lessen kan bestaan. Tauritz koos voor afwisselende werkvormen waarbij de vier aspecten van biodiversiteit steeds weer terugkomen. ‘Herhaling is essentieel. Zo zorgen we voor een goede basis waarop leerlingen in andere lessen weer voort kunnen bouwen’, aldus Tauritz.

Niet alleen dagje dierentuin

In de lessenreeks inclusief de dierentuinles is het volgens Tauritz belangrijk te vermelden dat deze dierentuinles stevig is ingebed en niet beperkt blijft tot enkel een uitstapje naar de dierentuin. Juist het actief voorbereiden in de klas zorgt voor betrokkenheid bij de leerlingen en kan ervoor zorgen dat leerlingen veel langer hun groepsdier bekijken. ‘Leerlingen gaven regelmatig aan dat het bekijken van het groepsdier en het vergelijken met een ander dier bijdroegen aan het beter gaan begrijpen van biodiversiteit. Ook het gesprek met de gids over wat de dierentuin doet om bij te dragen aan het beschermen van de biodiversiteit werd erg gewaardeerd door leerlingen.’

Rol van de bezoeker

Nog een ontdekking uit het onderzoek is de rol van de bezoeker. Leerlingen stellen aan bezoekers de vraag of dierentuinen moeten bijdragen aan het beschermen van de biodiversiteit. Vaak moesten de leerlingen eerst uitleggen wat biodiversiteit betekent voordat de bezoeker kon antwoorden. Tauritz: ‘Dat is een prachtige vorm van leren die soms spontaan ontstaat. Kortom dierentuinen bieden rijke en aanvullende leerervaringsmogelijkheden. Er ligt nu een volledig lespakket waar we op basis van alles wat we geleerd hebben tijdens het onderzoek de laatste verbeteringen doorvoeren. Voor de zomervakantie wordt het gratis beschikbaar gesteld aan alle dierentuinen die lid zijn van de Nederlandse Vereniging van Dierentuinen, Nederlandse natuur-en milieu-educatiecentra en basisscholen. De dierentuinen mogen de lesmaterialen aanpassen aan hun eigen bedreigde diersoorten, zolang de kern van het lesmateriaal gewaarborgd blijft.’

Actie ondernemen

Na de lessen willen leerlingen vaker in actie komen voor de biodiversiteit. Ze weten nog niet altijd zo goed hoe precies. Juist daarom wordt aandacht besteed in de lessen aan het opstellen van een eenvoudig actieplan. Veel leerlingen gaven aan dat het daarover nadenken hen heeft geholpen bij het beter begrijpen van welke acties zij kunnen nemen voor de biodiversiteit. Maar als iets doen voor de biodiversiteit betekent dat ze iets moeten opgeven (bijvoorbeeld koud douchen of geen vlees op je boterham), vinden ze het nog knap lastig. Aspecten van dieren die volgens de leerlingen het meeste hun bereidheid om de biodiversiteit te beschermen beïnvloedden waren: rode lijst status van het dier, kennis over de rol van het dier in het ecosysteem en nieuwe interessante feitjes over het dier. Er bleek dan ook naast de bekende reuzenpanda een relatief onbekende ambassadeur voor de biodiversiteit op te staan: de axolotl. Het is een bruine salamander met als rode lijst status ernstig bedreigd. Het diertje komt nog maar voor in één meer in Mexico dat sterk vervuild wordt door de mens. Het heeft bijzondere kenmerken zoals lichaamsdelen opnieuw kunnen laten aangroeien en het speelt een rol in onderzoek tegen kanker. De axolotl was het dier dat het vaakst genoemd werd als het dier waar leerlingen het liefste voor in actie wilde komen.